Vice – Deze Belgische fotograaf verbreekt de stilte rond onze verkrachtingscultuur
“Bij een verkrachter denken we nog te vaak aan iemand die je opwacht in een donker steegje. Terwijl de meeste verkrachters juist mensen zijn die het slachtoffer kent of vertrouwt, zoals een vriend of partner.”
Elise Dervichian (23) maakte haar eindwerk Fotografie over iets wat nog steeds een taboeonderwerp is in België: de verkrachtingscultuur (ook bekend als ‘rape culture’). Haar project portretteert een aantal vrouwen die het lef hadden om hun ervaringen met seksueel geweld te delen, en zichzelf daarbij te laten fotograferen. We spraken met Elise over hoe ze te werk ging en de moeilijkheden die dat met zich meebracht. Ze legt ons ook uit hoe ze de manier waarop wij als maatschappij kijken naar verkrachtingen en seksueel geweld wil veranderen.
Alice
DE VERANDERING IS RADICAAL: JE GAAT VAN OPWINDING NAAR HAAT. JE GAAT VAN “DIT IS LEUK”, DIT IS “NICE”, NAAR “WAAR BEN IK MEE BEGONNEN”. JE WILT HEM DUIDELIJK MAKEN DAT JE HET NIET MEER WILT, MAAR JE BENT JONG EN ONZEKER. JE SLUIT JE MOND EN WACHT TOT HET VOORBIJ IS. IN EVEN WEINIG TIJD ALS HET DUURT OM DIT TE VERTELLEN, HEEFT EEN LUL DE LOOP VAN MIJN LEVEN RADICAAL VERANDERD.
VICE: Hey Elise, wat dreef je om aan dit project te beginnen?
Elise: Ik ben drie jaar geleden zelf verkracht geweest, en voor mijn eindproject aan de Brusselse kunsthogeschool Le Septantecinq moest ik een persoonlijk project maken. Ik wist meteen wat ik wilde doen: meisjes vinden die hetzelfde als ik hadden meegemaakt, en ze fotograferen.
“De verkrachtingen die deze vrouwen meemaakten worden nooit besproken in de media.”
De verkrachtingen die deze vrouwen meemaakten worden nooit besproken in de media. Dat gebeurt enkel in extreme gevallen zoals dat van Julie van Espen, waarbij het slachtoffer verkracht en vermoord werd. Bij een verkrachter denken we nog te vaak aan iemand die je opwacht in een donker steegje. Terwijl de meeste verkrachtingen juist worden gepleegd door iemand die het slachtoffer kent en vertrouwt, zoals een vriend of partner. Ik wil met dit project een conversatie starten over dit soort misbruik, dat door onze samenleving niet serieus genomen en bijna als normaal wordt gezien.
Het belangrijkste in dit project zijn de getuigenissen en de problematiek die wordt aangekaart. De foto’s zijn eerder een extraatje die de getuigenissen nog krachtiger maken. Het gezicht van een slachtoffer te zien is confronterend, maar de grote hoeveelheid getuigenissen en foto’s in deze reeks is dat ook.
Hoe ben je in contact gekomen met deze vrouwen?
Velen van hen zijn vriendinnen van me. Daarna heb ik een oproep op Facebook geplaatst, en de rest gebeurde via mond-tot-mond.
“Seksueel misbruik is een van de misdrijven die het moeilijkst wordt erkend, omdat mensen altijd de daden van het slachtoffer in vraag stellen, en niet die van de dader.”
Je komt zelf ook voor in deze reeks.
Dat klopt. Het was niet makkelijk om over mijn verkrachting te vertellen, dat was ook voor mij een hele opdracht.
Elise
IK BEN IN MIAMI MET MIJN NICHT. IK ONTMOET EEN JONGEN DIE MET ME FLIRT EN ME ZIJN GLAS WIJN AANBIEDT. PLOTS KRIJG IK EEN BLACK-OUT EN HERINNER ME NIET MEER WAT ER VERVOLGENS ALLEMAAL GEBEURDE. WANNEER IK LATER WEER BIJ BEWUSTZIJN KOM, BEN IK HELEMAAL ALLEEN OP HET FEESTJE. ER ZIJN MISSCHIEN NOG VIJF MENSEN, INCLUSIEF DIE ENE JONGEN. IK KRIJG EEN DRANKJE EN HET BEGINT OPNIEUW. IK BEN VERLAMD. IK BELAND IN EEN APPARTEMENT DAT TOEBEHOORT AAN EEN MAN DIE IK NOG NOOIT EERDER HAD GEZIEN. IK WORD LATER WAKKER IN HET BED VAN DEZE MAN. HIJ IS OUD EN DOET ME WALGEN. HIJ KNUFFELT ME. IK WEET DAT DEZE MAN ME HEEFT VERKRACHT, IK WEET NIET WAT DE ANDEREN HEBBEN GEDAAN EN IK ZAL HET NOOIT WETEN. IK WAS EEN VRIJE EN ZELFZEKERE VROUW, MAAR IK BEGRIJP NU DAT WIJ VROUWEN NIET VRIJ ZIJN, NIET KUNNEN DOEN WAT WE WILLEN. ANDERE MENSEN KUNNEN IN ONZE PLAATS BESLISSINGEN NEMEN.
Hoe was het om aan dit project te werken?
Het voelde alsof ik een intiem deel van mijn leven moest blootgeven toen ik die simpele oproep op Facebook plaatste. Maar daardoor hebben er ook meisjes die ik niet rechtstreeks kende contact met me opgenomen. Ik hoop dat ik mijn serie kan blijven voortzetten en uitbreiden, en nog meer vrouwen kan bereiken.
Na mijn verkrachting zocht ik naar gespreksgroepen waarbij ik in contact kon komen met mensen die hetzelfde hadden meegemaakt als ik. Maar die bestaan praktisch helemaal niet in Brussel. Dus besloot ik om via dit project zelf op zoek te gaan naar die mensen. Toegegeven: het was emotioneel behoorlijk zwaar, en heeft me veel energie gekost.
Hoeveel vrouwen heb je in totaal gefotografeerd en geïnterviewd?
Dertig. Daar heb ik ongeveer vijf maanden over gedaan.
“Veel te veel vrouwen hebben dit meegemaakt, en we moeten ons er niet meer voor schamen.”
Sommige vrouwen trokken na jullie ontmoeting hun getuigenis toch weer in. Was het voor de vrouwen die je vastlegde moeilijk om je te vertrouwen?
Eerlijk gezegd: nee. Alle vrouwen waarmee ik heb gewerkt waren heel gemotiveerd om te praten over wat ze hadden meegemaakt. Er heerste een gevoel van solidariteit. Ik besloot me eerder te focussen op het aantal verhalen dan op de details van één specifiek verhaal, om te benadrukken hoe gangbaar dit soort misbruik is. Veel te veel vrouwen hebben dit meegemaakt, en we moeten ons er niet meer voor schamen.
Anna
IK HUILDE DIE DAG OP VENICE BEACH. IK WAS ERHEEN GEGAAN OM MEZELF TE TROOSTEN. DIE DAG WAS IK ZWAKKER DAN NORMAAL, EN HIJ HAD DAT OPGEMERKT. DE MAN DIE MIJ HEEFT MISHANDELD, HEEFT MIJ GEHYPNOTISEERD. IK HERINNER ME DAT IK OVER DE TIJDSPANNE VAN ENKELE UREN VERSCHILLENDE KEREN “NEE” ZEI. DAARNA HEB IK MEZELF LATEN DOEN, BEETJE BIJ BEETJE.
Na de getuigenissen zelf, was ook de publicatie een moment waarop deze vrouwen – waaronder jijzelf – moedig moesten zijn. Hoe voelde het om je werk te presenteren?
Dat was moeilijk. Net zoals de gedachte dat dit interview gelezen zal worden me bang maakt. We hebben altijd de indruk dat mensen ons niet zullen geloven. Seksueel misbruik is een van de misdrijven die het moeilijkst wordt erkend, omdat mensen altijd de daden van het slachtoffer in vraag stellen, en niet die van de dader. “Tja, maar ze was dronken”, zeggen ze dan, of “ze was te uitdagend gekleed.”
“De meeste mannen die deze verkrachtingen hebben begaan, beseffen het misschien niet eens!”
Je project draagt als titel Culture du viol [Verkrachtingscultuur, red.], een nogal controversiële term…
Ik denk dat het juist heel belangrijk is om deze term te gebruiken, omdat het dit soort verkrachtingen perfect definieert. Ze zitten diep geworteld in onze samenleving, omdat we er nooit over praten. De meeste mannen die deze verkrachtingen hebben begaan, beseffen het misschien niet eens!
Tijdens mijn evaluatie vloog één van de juryleden tegen me uit omdat ik volgens hem álle mannen de schuld gaf door de term ‘verkrachtingscultuur’ te gebruiken. Maar voor mij was die keuze juist heel bewust en super belangrijk, omdat die verkrachtingscultuur nu eenmaal bestaat en we erover moeten praten. Ik heb fotoprojecten gezien die op visueel vlak veel extremer waren, maar mensen toch niet zo wisten te verontrusten als het mijne. Ik heb mensen die naar mijn werk keken zien huilen.
Verkrachtingscultuur is ook een erkend sociologisch begrip.
Ja, maar toch verontrust het heel wat mensen. Terwijl deze verkrachtingen door onze maatschappij zelfs niet als misdaden worden erkend. De meeste meisjes die ik sprak hebben geen klacht ingediend, omdat er toch niets zou gebeuren. Een winkeldiefstal wordt nog steeds sneller als misdaad gezien dan dit soort verkrachtingen.
Ophelie
IN MINDER DAN EEN KWARTIER WAS HIJ KLAAR EN BEGON HET ALLEMAAL: DE LUGUBERE GEDACHTEN, DE STIGMATISERING WAARMEE JE GECONFRONTEERD WORDT ALS SLACHTOFFER – OF BETER GEZEGD, ALS OVERLEVENDE. HET TRAUMA ZELF IS NIET HET ZWAARSTE, MAAR DE CONSTANTE STRIJD OM ERVOOR TE ZORGEN DAT ZULKE VOORVALLEN SERIEUS WORDEN GENOMEN, EN BEHANDELD WORDEN MET DE NODIGE RESPECT. TOEN DE MENSEN RONDOM MIJ TE HOREN KREGEN WAT ER MET MIJ WAS GEBEURD, VONDEN ZE DAT HET MIJN EIGEN SCHULD WAS, OMDAT IK EXTRAVERT WAS EN COMFORTABEL MET MIJN SEKSUALITEIT. WAT HIJ DEED DUURDE AMPER EEN KWARTIER, MAAR HET ZAL ME MIJN HELE LEVEN BLIJVEN ACHTERVOLGEN.
Verkrachtingen door ‘doodnormale’ mannen die de slachtoffers vertrouwden: is dat waar je werk dan vooral om draait?
Ik wil mensen er vooral van bewust maken dat we zulke verkrachtingen niet mogen verzwijgen, maar ze serieus moeten nemen en erover moeten praten, zodat we er uiteindelijk anders mee leren omgaan. Iedereen moeten erkennen dat deze daden verkrachtingen zijn – sommigen betwijfelen dat blijkbaar nog steeds.
Voor jou ligt het probleem dus vooral bij hoe mensen kijken naar dit soort verkrachtingen?
Ja. Seksuele voorlichting moet op een geheel andere manier worden gegeven op school, met extra veel aandacht voor het onderwerp ‘toestemming’. In feite heeft het allemaal met elkaar te maken: zolang er seksisme is en vrouwelijke lichamen geseksualiseerd worden, zal er altijd misbruik zijn. Alleen al het feit dat Instagram tepels censureert, is een probleem. Het betekent dat een vrouw haar volledige borsten niet mag laten zien, omdat dat onvermijdelijk seksueel is. Al die aspecten dragen bij aan de verkrachtingscultuur, en daarom moeten we dit probleem op veel verschillende niveaus aanpakken.
Voor meer getuigenissen, klik hier >>
