In deze ggz-instelling vinden ze diagnoses niet interessant en zijn de wachtlijsten kort: ‘Soms is een hobby beter dan therapie’

[LukaModerator]

In de strijd tegen de wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg gelden de pas opgerichte mentale gezondheidscentra in Brabant als lichtend voorbeeld. Hoe is de zorg daar precies georganiseerd, wat zeggen de patiënten en zijn er ook nadelen?

Een behandelkamer van het mentaal gezondheidscentrum van ggz Breburg in Breda. Beeld Rebecca Fertinel

Op de balie van de receptie staat een bos kunstbloemen, de wachtruimte heeft behang van een mistig bos en in elke behandelkamer staat een doos tissues op tafel. Op het eerste gezicht, geeft manager Marjon Verhaeren onmiddellijk toe, ziet het er hier ‘niet spectaculair anders uit’ dan in een willekeurige andere instelling voor geestelijke gezondheidszorg. Wat hier gebeurt, is dat wat haar betreft wel.

Hier, dat is in het onlangs geopende mentaal gezondheidscentrum van ggz Breburg, net buiten het centrum van Breda. Het idee is dat mensen met psychische problemen hier snel terecht kunnen voor een gesprek met een specialist, in plaats van maanden op hulp te wachten. Diagnoses vinden ze er bovendien niet interessant. Die moeten er voor de zorgverzekeraar weliswaar komen, maar waar normaal gesproken eerst grondig wordt uitgezocht wat iemand scheelt, focussen ze zich hier op de vraag wat iemand nodig heeft.

De kleurrijk geklede Verhaeren, niet het type manager dat in omslachtige beleidstaal praat, legt het zo uit: ‘Het zal me worst wezen of jij een depressie hebt of een borderlinestoornis; als jij hier komt omdat je veel ruzie maakt en moeite hebt om relaties aan te gaan, dan moeten we dáár iets mee.’

De komende jaren moeten er overal in Nederland dit soort mentale gezondheidscentra komen, zo is onlangs afgesproken in het zorgakkoord. De hoop is dat deze manier van werken de ellenlange wachtlijsten in de ggz kan verkleinen. Wie in West-Brabant woont kan nu al binnen een paar weken terecht bij een van de vijf mentale gezondheidscentra van ggz Breburg. Ter vergelijking: wie wordt doorverwezen naar de reguliere ggz staat al snel een week of acht op de wachtlijst.

Marjon Verhaeren, manager bij het mentaal gezondheidscentrum van ggz Breburg in Breda. Beeld Rebecca Fertinel

Als het tegenzit is dat ook nog eens de verkeerde wachtlijst, zegt Alex de Ridder, bestuurder bij ggz Breburg. ‘Soms staan mensen eerst op de wachtlijst voor autisme, maar dan blijkt na een intakegesprek dat ze toch naar het centrum voor persoonlijkheidsstoornissen moeten en komen ze daar opnieuw op de wachtlijst. Met wat pech herhaalt zich dat een aantal keer.’

Om dit soort zinloos wachten te voorkomen, krijgen patiënten die door hun huisarts zijn doorgestuurd naar een mentaal gezondheidscentrum meteen een afspraak met een specialist. Die voert een ‘verkennend gesprek’. Daarin draait het om twee vragen, vertelt psychotherapeut Sara Spierings, een van de behandelaars in Breda. Wie ben je? En waar moet het gesprek volgens jou over gaan?

Spierings: ‘In de traditionele ggz focussen we op het ziektebeeld. Wat zijn de klachten, wat wijkt er af van de norm? Dan krijg je snel een vertekend beeld van iemand. Je ziet alleen wat er misgaat, terwijl er vaak ook veel goed gaat.’ De ggz ziet zichzelf volgens de psychotherapeut ‘als middelpunt’ van de mentale zorg, terwijl iemand soms beter af is met andere vormen van hulp.

Sara Spierings, psychotherapeut en een van de behandelaars bij ggz Breburg in Breda. Beeld Rebecca Fertinel

‘Grofweg 30 procent van de mensen die wij zien, heeft een hulpvraag die beter op een andere plek kan worden opgepakt’, vult Verhaeren aan. Als iemand bijvoorbeeld grote financiële problemen heeft en als gevolg daarvan veel piekert, is een afspraak met het team schuldhulpverlening van de gemeente in eerste instantie wellicht beter op zijn plek.

Vrijwilligerswerk
Dat gebeurde laatst nog, vertelt Verhaeren, die als psychotherapeut zelf ook cliënten behandelt. ‘Ik had een verkennend gesprek met een gepensioneerde. Deze man kwam bij ons met angst- en depressieklachten en vroeg om therapie, dat had hij in het verleden veel gehad. Ik vroeg: wat verwacht je daar nog uit te halen? ‘Meer inzicht’, zei hij. Helpt dat je ook verder?, vroeg ik.’ De uitkomst was dat de man op zoek gaat naar vrijwilligerswerk, cursussen gaat doen en meer gaat bewegen. ‘Soms is iemand beter geholpen met een hobby dan met therapie.’

Voor de goede orde: een hobby is lang niet altijd de oplossing. De meeste mensen die zich melden in een mentaal gezondheidscentrum hebben een behandeling nodig, zegt psychotherapeut Spierings. ‘Daarom is het belangrijk dat wij mensen vroeg zien, het is ons vak om een inschatting te maken of en welke hulp iemand nodig heeft.’ Dat is zo’n 70 procent van alle cliënten die langskomen voor een verkennend gesprek. Van die groep wordt ongeveer één op de vijf verwezen naar een gespecialiseerd centrum, waar ze vaak wel op de wachtlijst belanden. De overige cliënten kunnen meteen terecht voor een behandeling in een mentaal gezondheidscentrum.

Zo ook Sascha, die niet met haar echte naam in de krant wil omdat ze zelf ook in de geestelijke gezondheidszorg werkt. Na een ‘seksueel grensoverschrijdend incident met een collega’, kwam de 23-jarige vrouw met angstklachten thuis te zitten, vertelt ze telefonisch. ‘Als ik ging stappen en er liepen mannen achter me langs, raakte ik in paniek. Hetzelfde gebeurde als ik op de snelweg de auto van die collega dacht te zien.’

Werken ging nauwelijks. Uiteindelijk zat ze weken ziek thuis en belandde op een wachtlijst voor de ggz. Het kon maanden gaan duren, kreeg ze te horen. ‘Ik ben eerder behandeld voor een jeugdtrauma. Uiteindelijk heb ik wanhopig mijn oude behandelaar opgebeld. Zij verwees me door naar een mentaal gezondheidscentrum. Daar kon ik de week erna terecht.’

De nieuwe ggz
De mentale gezondheidscentra maken deel uit van een bredere ontwikkeling in de ggz, zegt Philippe Delespaul, hoogleraar innovatie in de geestelijke gezondheidszorg aan de Universiteit Maastricht. Uitgangspunt: mensen met psychische problemen zijn niet altijd het beste geholpen met therapie en pillen, maar ook (of juist), met andere vormen van hulp, zoals het vinden van werk.

Zelf is de hoogleraar onderdeel van die ontwikkeling: hij is een van de initiatiefnemers van ‘De nieuwe ggz’, een beweging die streeft naar een betere maatschappelijke integratie van de geestelijke gezondheidszorg. Delespaul: ‘Er is veel meer mogelijk dan het schaarse middel dat therapie is.’ In Doetinchem en Deventer zijn afgelopen tijd ‘veranderateliers’, opgezet waar buurtbewoners, ervaringsdeskundigen, zorgprofessionals en bestuurders samen werken aan deze nieuwe vorm van zorg.

Andere ggz-organisaties komen met vergelijkbare initiatieven. Zo voert ggz Noord-Holland-Noord sinds 2016 ‘herstelondersteunende’ intakegesprekken, een paar weken nadat iemand op de wachtlijst is geplaatst. Het voorkomt dat cliënten onnodig lang op de verkeerde lijst staan, bovendien worden ze tijdens zo’n gesprek gewezen op hulp die al direct beschikbaar is, zoals (online)cursussen in de ‘herstelacademies’ die de instelling runt. Het resultaat, mailt een woordvoerder: één op de drie cliënten op de wachtlijst stroomt uiteindelijk niet door naar de specialistische ggz.

De wachtruimte van mentaal gezondheidscentrum van ggz Breburg in Breda. Beeld Rebecca Fertinel

Dit soort veranderingen komen ook voort uit schaarste. Delespaul. ‘We zien veel professionals weggaan uit de ggz. Het opleiden van nieuwe psychiaters kost twaalf jaar. Als we denken dat therapie de enige oplossing is bij psychische problemen, blijven de wachtlijsten bestaan.’

Misvatting
Veranderatelier, herstelacademie, mentaal gezondheidscentrum: het klinkt prachtig, maar is het in de praktijk niet een vorm van afschuiven? Worden kwetsbare mensen afgescheept met een hobby of cursus terwijl ze specialistische zorg nodig hebben?

Volgens ouderenpsychiater Manon Kleijweg is het een misvatting dat mensen die op de wachtlijst staan voor psychische hulp vooral sociale problemen hebben en het best geholpen zijn buiten de ggz. Eerder dit jaar richtte Kleijweg samen met een groep zorgverleners en patiënten de actiegroep Red de ggz op, onder andere vanwege de lange wachtlijsten. ‘Huisartsen zijn opgeleid als poortwachter en sturen hun patiënten echt niet naar een wachtlijst voor een huurachterstand of ruzie met de baas.’

De mentale gezondheidscentra zijn volgens Kleijweg ‘een dure schijnoplossing’. Duur omdat gespecialiseerde krachten nu gesprekken voeren die huisartsen wat haar betreft ook prima kunnen. Dat betwijfelt Alex de Ridder. De bestuurder van ggz Breburg werkt ook als psychiater en adviseert Utrechtse huisartsen over patiënten met psychische problemen. ‘Ik denk dat ik enig recht van spreken heb als ik zeg dat huisartsen echt niet altijd weten hoe ze sommige patiënten het best kunnen verwijzen.’

De mentale gezondheidscentra zijn niet duurder maar ook niet goedkoper dan de reguliere werkwijze, zegt Marieke Verlee. Als manager zorginkoop bij zorgverzekeraar CZ is ze nauw betrokken bij de oprichting van de mentale gezondheidscentra. Omdat het om een nieuwe vorm van zorg gaat is er op dit moment nog geen bekostiging voor, de zorgverzekeraar springt daarom bij. Over de precieze financiële afspraken kan Verlee geen uitspraken doen zegt ze, ‘maar de kosten blijven ongeveer gelijk, terwijl we zien dat mensen sneller worden geholpen’.

Een verkennend gesprek kost minder dan een regulier intakegesprek, vult een woordvoerder van ggz Breburg aan. ‘En natuurlijk scheelt het enorm in kosten wanneer iemand gelijk op de juiste plek zorg krijgt, en niet eerst een aantal maanden van het kastje naar de muur wordt doorgestuurd.’

Wachtlijsten
Het is nog te vroeg om te kunnen zeggen of de wachtlijsten voor de ggz in Brabant al korter zijn dankzij de mentale gezondheidscentra. ‘Maar de signalen die we tot nu toe binnenkrijgen zijn veelbelovend’, zegt Verlee van CZ. De zorgverzekeraar is enthousiast over de afspraak in het zorgakkoord om deze werkwijze overal in Nederland toe te passen en gaat zorgorganisaties waar nodig helpen. Dan zal moeten blijken of de mentale gezondheidscentra de hardnekkige wachtlijsten kunnen verkorten.

Femke Kuijpers zag de wachtlijsten binnen haar terrein in elk geval stukje bij beetje verdampen, vertelt ze. Als gezondheidszorgpsycholoog werkt ze bij het mentaal gezondheidscentrum in Etten-Leur. Ze nodigde eerder dit jaar zo’n veertig jongeren die op de wachtlijst staan uit voor een gesprek. ‘De helft kon meteen een behandeling krijgen bij ons. Bij één op de vijf bleek dat er geen ggz-hulp meer nodig was. Ze voelden zich beter of ze hadden een andere vorm van hulp nodig zoals een lotgenotengroep en ik kon ze doorverwijzen.’

Femke Kuijpers, gezondheidszorgpsycholoog bij het mentaal gezondheidscentrum in Etten-Leur. Beeld Rebecca Fertinel

De wachtlijsten worden niet alleen korter door die vroege schifting, maar ook door de manier van werken, zegt Kuijpers. Neem Sascha, de jonge vrouw die met angstklachten aanklopte. Ze kreeg een verkennend gesprek met Kuijpers. Zelf wilde Sascha graag een EMDR-behandeling, een behandeltechniek om traumatische herinneringen te verwerken. Kuijpers: ‘Voorheen zou ik gezegd hebben: we moeten eerst een voorbereidend traject doen, ik durf de behandeling nog niet aan.’ Maar Sascha had goed nagedacht over wat ze wilde, oordeelde de gz-psycholoog. ‘Het is eigenlijk betuttelend om te zeggen: het is te snel. Dus we zijn het gaan proberen en het pakte hartstikke goed uit.’

Soms hoef je iemands verleden niet volledig uit te spitten om diegene toch verder te helpen, dat is de les wat Kuijpers betreft. Met de reguliere aanpak had Sascha niet alleen maanden langer op een wachtlijst gestaan, ze was vervolgens ook een langer behandeltraject in gegaan, vermoedt ze. Inmiddels is Sascha weer volledig aan het werk. Paniekaanvallen heeft ze niet meer gehad.

Uit privacyoverwegingen zijn enkele details in dit verhaal aangepast.

MENTALE GEZONDHEIDSCENTRA
In het zorgakkoord dat in september werd afgesloten, is afgesproken dat de komende jaren in heel Nederland mentale gezondheidscentra zullen worden opgericht. Het is een van de weinige concrete afspraken die zijn gemaakt door de veertien betrokken zorgpartijen. Zij verwachten dat deze nieuwe manier van werken een ‘zeer grote bijdrage’ zal leveren aan het terugdringen van de wachtlijsten die de geestelijke gezondheidszorg al jaren verstoppen. Meer dan 80 duizend Nederlanders staan momenteel op de wachtlijst voor geestelijke gezondheidszorg, sommigen moeten meer dan een jaar wachten.

Bron: de Volkskrant >>

[Auteur]

Reacties