Het vernietigende effect van marktwerking in de ggz

[LukaModerator]

De gemiddelde wachttijd voordat een Amsterdammer met psychische klachten wordt behandeld is achttien weken.

Terwijl Amsterdammers met complexe psychische problemen maanden op een wachtlijst staan, kunnen mensen met lichtere klachten relatief snel bij een psycholoog of psychiater terecht. Marktwerking heeft de geestelijke gezondheidszorg geen goed gedaan.

Wat is er aan de hand in de geestelijke gezondheidszorg (ggz)?
Er voltrekt zich ‘een stille ramp’, zo staat in het manifest Lijm de zorg. De suïcidale Charlotte Bouwman – en haar hond – vroegen er deze week aandacht voor via een sit-in bij het ministerie van Volksgezondheid. Bouwman – in het dagelijks leven journalist – staat naar eigen zeggen al 809 dagen op een wachtlijst. Ze is medeopsteller van het stuk, dat stelt: ‘In een beschaafd en welvarend land moeten we goede zorg kunnen organiseren voor de meest kwetsbare mensen, maar er is een crisis gaande. Personeels­tekorten, wachtlijsten en gebrek aan passende zorg leiden tot schrijnende situaties.’

Hebben de opstellers van het manifest een punt?
Ja. Dat onderkennen politici ook: komende week wordt het onderwerp besproken in de Tweede Kamer. “Door een gebrek aan opleidingsplaatsen is er bijvoorbeeld een tekort aan gekwalificeerde psychologen,” zegt Jeroen Muller, bestuursvoorzitter van Arkin, de grootste aanbieder van geestelijke gezondheidszorg in Amsterdam waar onder meer Jellinek, Novarum, Spoedeisende Psychiatrie Amsterdam, NPI en PuntP onder vallen. “Ook zijn de door zorgverzekeraars verplichte administratieve lasten te hoog: soms dertig procent van de werktijd. Dat gaat ten koste van behandeltijd.”

Wat zijn oorzaken van het krakende systeem?
De introductie van de gereguleerde marktwerking – in 2006 ingevoerd om de stijgende kosten te drukken – speelt een grote rol. Door concurrentie tussen instellingen aan te wakkeren, zou de prijs van behandelingen dalen en de kwaliteit toenemen. Maar de ggz is geen concreet product als bijvoorbeeld een fles cola. Er gelden andere economische wetten. “Mensen drinken maximaal twee flessen cola per dag, maar de consumptie van geestelijke gezondheidszorg kent geen grenzen,” zegt psychiater Damiaan Denys. “Het menselijke leed is oneindig. Daardoor werkt het marktsysteem hier niet.”

Arkinbestuurder Muller: “Sinds de introductie van de marktwerking is de prijs van behandelingen niet gedaald. Of de kwaliteit is toegenomen, weten we niet.”

Hoe heeft marktwerking de ggz veranderd?
Marktwerking heeft een omwenteling veroorzaakt in het behandelaanbod, zo toonde psychiater Jim van Os aan in het boek Goede GGZ! Door de wijze waarop zorgverzekeraars de instellingen betaalden, werd het lucratiever relatief lichte cliënten te behandelen die snel vooruitgang boeken dan complexe patiënten te behandelen bij wie herstel onzekerder is. Iemand met alleen een depressie kan over het algemeen dus vrij snel terecht. Maar depressieve patiënten met een eetstoornis én autisme wachten soms een jaar of nog langer.

Is Nederland psychisch zieker geworden?
Waarschijnlijk niet, maar de definitie van wat als stoornis geldt, hangt af van de maatschappij, stelde Denys tijdens een discussieavond in De Balie. Hoe welvarender een samenleving, hoe meer eisen mensen stellen aan de maakbaarheid van hun eigen leven en hoe groter de vraag naar geestelijke gezondheidszorg. “De moderne mens kan niet meer lijden.”

We zien lijden en tegenslag steeds sneller als een medische kwaal en zoeken dan hulp bij een psycholoog of psychiater. De oplossing van Denys, behalve psychiater ook filosoof: stel het vak filosofie verplicht, zodat mensen weten dat lijden bij het leven hoort. Zo verdwijnen de wachtlijsten vanzelf en komen mensen met zware problematiek sneller aan bod.

Hoe lang zijn de wachtlijsten in Amsterdam?
Gemiddeld 18 weken, aldus onderzoeksbureau Vektis. Zuidoost-Brabant is koploper met bijna 40 weken. Hoe lang je moet wachten, verschilt per stoornis (zie graphic). Voor behandeling van autisme, trauma, eet- en persoonlijkheidsstoornissen gelden langere wachttijden.

Bovendien kunnen korte wachtlijsten misleidend zijn. Bij een organisatie als BuurtzorgT en bij vrijgevestigde behandelaren is de wachttijd twee weken, maar als de problematiek tijdens de behandeling complexer wordt – iemand met autisme wordt bijvoorbeeld suïcidaal – moet vaak alsnog worden doorverwezen, waardoor de wachttijd toeneemt. Fnuikend, want onbehandelde stoornissen worden doorgaans erger. Ook de gevolgen (arbeidsverzuim, studievertraging, relatieproblemen) worden ernstiger.

Zijn er oplossingen?
Amsterdamse instellingen hebben een plan gemaakt voor een betere samenwerking, zodat niemand langer hoeft te wachten dan 14 weken. Dat is de Treek­norm, vernoemd naar het landgoed in Leusden waar in 1999 afspraken over wachttijden zijn gemaakt tussen minister, verzekeraars en instellingen.

Zo biedt PuntP ‘direct-aan-de-slagbijeenkomsten’ aan voor angstige en depressieve mensen op hun wachtlijst, om de tijd voor hun behandeling nuttig te overbruggen. Tijdens vier bijeenkomsten, verspreid over acht weken, kunnen ze nadenken over hun doelen en is er aandacht om anders tegen klachten aan te kijken. Twee weken later begint de behandeling.

Slechts 10 tot 15 procent komt naar die bijeenkomsten. “De meeste mensen willen toch liever wachten op een individuele behandeling dan eerder beginnen met groepssessies,” zegt Sjoerd Kosterman van PuntP. “Ze kiezen er dus bewust voor langer te wachten.”

E-consulting kan een oplossing zijn voor lichtere klachten. Maar als de complexiteit toeneemt, is die techniek niet toereikend.

Hoe moet de toekomst van de ggz eruitzien?
Het is de vraag of de wachtlijstproblematiek in het huidige stelsel oplosbaar is zonder het jaarlijkse ggz-budget van 7 miljard euro te verhogen. Een interessant voorbeeld is BuurtzorgT: die organisatie heeft kleine, zelfsturende wijkteams en snijdt zo de managementlaag uit de ggz. Dat scheelt aanzienlijk in de overheadkosten. BuurtzorgT sluit geen contracten met zorgverzekeraars en krijgt daarom maar driekwart van de kosten vergoed. Patiënten hoeven echter niet bij te betalen, omdat de besparing op de overhead zo groot is dat BuurtzorgT daarvan het verschil compenseert. En dan maakt de organisatie naar eigen zeggen nog steeds winst. Volgens psychiater Van Os moet de overheid meer geld vrijmaken voor de publieke ggz, waar mensen met relatief lichte klachten terechtkunnen. “Zo vang je de vraag af.” En blijft er meer geld over voor complexe gevallen.

‘Het wachten is op zichzelf al traumatisch’
Esther Meijer (51) ging van wachtlijst naar wachtlijst in de hoop zich te kunnen laten behandelen voor de gevolgen van haar trauma. Het eindeloze wachten en de bijbehorende teleurstelling maakt dat ze nu liever zelf haar problemen aanpakt.

Toen Meijer – echte naam bij de redactie bekend – in 2017 vanwege suïcidale gedachten bij de Amsterdamse crisisdienst belandde, had ze niet gedacht dat ze er nu nog steeds zou komen. De huisarts had haar doorverwezen naar de spoedeisende psychiatrie. Gesprekken en medicatie hielpen wel, maar een specifieke behandeling moest een structurele oplossing bieden.

Meijer was als kind slachtoffer van veelvuldig seksueel misbruik en werd tijdens haar eerste baan meermaals verkracht. Dat leidde tot een complexe posttraumatische stress-stoornis. Ze is hyperalert, heeft nachtmerries en paniekaanvallen.

Ook heeft ze last van dissociatie, wat ze omschrijft alsof ze wordt weggesneden uit de realiteit, waardoor haar gevoelens zijn uitgeschakeld. “Het is verschrikkelijk eenzaam en verdrietig om geen contact met jezelf en je omgeving te voelen.”

Haar trauma speelde Meijer als twintiger al parten. Ze moest haar werk als directiesecretaresse staken, omdat de kantoorstress haar te veel werd. Ze kreeg een behandeling, ging weer aan het werk, maar viel toch steeds uit. Om de oorzaak van de stoornis aan te pakken, werd ze in 2017 verwezen naar traumacentrum Sinaï in Amstelveen. Gemelde wachttijd: zes maanden. Het waren er tien.

Het bleek echter niet de oplossing. Ze was het niet eens met de diagnose en raakte teleurgesteld toen ze vroeg hoe ze de wachttijd kon overbruggen. “Ik kon met mijn man praten of met de praktijkondersteuner van de huisarts, terwijl ik suïcidaal was en via de crisisdienst was aangemeld.” Meijer zag af van verdere behandeling.

Daarom werd ze in 2018 verwezen naar GGZ inGeest, ook in Amsterdam. Ze zou er binnen twee maanden terechtkunnen. Het werden er vijf. En ze kreeg een behandelaar die na vijf maanden met zwangerschapsverlof zou gaan. “In therapie moet je stilstaan bij pijnlijke herinneringen. Dat vergt een vertrouwensband, die krijg je niet zomaar.”

Eigen netwerk
De grootste domper volgde tijdens de behandeling: haar werd medegedeeld dat ze toch een zwaardere vorm van therapie nodig had. De behandeling bij GGZ inGeest werd direct gestaakt. Meijer werd een centrum in Ermelo aangeraden. De wachtlijst was mogelijk langer dan een jaar, hoorde ze. Ze was er klaar mee. “Mijn klachten hebben een enorme impact op mijn leven en ik heb drie jaar tevergeefs uitgekeken naar een geschikte behandeling. Dat wachten op zichzelf is dan al traumatisch. Dat kon ik niet meer.”

Meijer gaat haar problemen eigenhandig te lijf. Ze krijgt hulp uit haar eigen netwerk en ondersteuning van een zogenoemd factteam – met onder anderen een maatschappelijk werker en een psychiater – waar ze tot haar verrassing direct terechtkon. Ze wil geen traumatherapie meer. “Als ik echt niet meer kan, bel ik de huisarts of de crisisdienst.”

Meijer kan nog steeds niet werken, maar ze heeft wel geleerd voor zichzelf op te komen. “In die zin was het vruchtbaar dat ik kritisch was op de gang van zaken. Ik heb mezelf meer neergezet dan ik ooit heb gedaan.”

Zit jij in de knoop met jezelf en/of wil je praten over zelfdoding? Kijk dan op 113.nl of bel 0900-0113.

Bron: Parool.nl >>

[Auteur]

Reacties