Door lotgenotengroepen kunnen slachtoffers weer zingeving vinden in het leven, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek

[SkyeModerator]

Met lotgenoten om je heen krijg je weer hoop in de toekomst. Hoe kan dit?

Door lotgenotengroepen kunnen slachtoffers weer zingeving vinden in het leven, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. „Ik kreeg weer vertrouwen in de toekomst”

Zestien jaar geleden gaf Esther een feestje. Die nacht werd ze „te dronken voor woorden”. Nadat de rest weg was bleef één gast over. Die dook op haar, zegt ze. „Ik voelde me meteen al niet fijn over wat er was gebeurd, maar had nog niet door dat het verkrachting was.”

Pas jaren later kwam dat besef. Omdat ze al geruime tijd moeite had met intieme relaties, besloot ze naar een therapeut te gaan. „Toen gingen alle deuren open qua emoties.” Esther durfde de straat niet meer op, want elke man was in haar ogen „een potentiële verkrachter”.

„Ik word zo’n vrouw met vijf katten, dacht ik toen. Ik krijg nooit meer een relatie, geen persoon raakt me meer aan tot aan mijn dood.” Naasten probeerden haar gerust te stellen. Het komt heus wel goed, zeiden ze. Daar geloofde Esther niets van.

Pas toen ze met lotgenoten ging praten, kreeg ze „het vertrouwen in de toekomst terug”, zegt Esther. „Als iemand die het zelf heeft meegemaakt zegt dat bepaalde emoties erbij horen maar dat ze ook weer afzwakken, dan geloof ik dat.”

Slachtofferhulp begon in de jaren negentig met lotgenotengroepen. Uit evaluaties bleek altijd al dat deelnemers de bijeenkomsten waarderen, maar wetenschappelijk onderzoek naar de impact van die groepen is er nooit eerder geweest. Tot vorige maand, toen Pien van de Ven op het onderwerp promoveerde. Ze observeerde de afgelopen jaren verschillende praatgroepen en constateerde dat slachtoffers opnieuw zingeving kunnen vinden in hun leven door met lotgenoten te praten.

Van de Ven was „de plant in de kamer” tijdens 46 lotgenotenbijeenkomsten. Ze volgde groepen met zedenslachtoffers, van seksueel misbruikte kinderen, nabestaanden van mensen die suïcide pleegden, gedupeerden van datingfraude en ouders die hun kind verloren in een verkeersongeluk.

„De essentie van zo’n groep is ervaren dat je niet de enige bent”, zegt Van de Ven. „Een vader die zijn dochter aan suïcide verloor zei dat hij bijna altijd het gevoel had alsof er een mist zat in zijn hoofd. Behalve als hij met lotgenoten was.” Deelnemers aan de groepen hadden uiteenlopende doelen, zegt ze: „Een studie afmaken, een andere baan of zich gewoon weer gelukkig voelen.”

Saamhorigheid was altijd al een thema dat Van de Ven interesseerde. „Voordat ik hieraan begon, onderzocht ik slachtoffers van mensenhandel in de Sinaï-woestijn in Egypte. Overlevers haalden veel kracht uit samenzijn, en ik was benieuwd naar hoe dat werkte.”

Ze helpen elkaar met het vinden van woorden om hun ervaring te kunnen omschrijven
– Pien van de Ven onderzoeker

Ze constateert dat slachtoffers elkaar kunnen steunen op een manier die buitenstaanders niet machtig zijn. „Ze helpen elkaar met het vinden van woorden om hun ervaring te kunnen omschrijven”, zegt ze. Toen een vader niet uit zijn woorden kwam omdat hij werd overspoeld door verdriet over het verlies van zijn zoon, zeiden anderen dat het is ‘alsof er een emmer verdriet over je heen valt’.

Naasten beschikken vaak niet over geschikt vocabulaire. ‘Hopelijk kun je het een plekje geven’ is typisch zoiets dat anderen zeggen, maar waar je als gebroken mens over het algemeen weinig aan hebt, volgens Van de Ven. „Aan die uitdrukking hebben veel slachtoffers een hekel.”

Gebrekkige steun
Een van de onderwerpen die in de lotgenotengroepen met enige regelmaat wordt besproken, is de gebrekkige steun die naasten kunnen bieden. „Soms klappen mensen dicht als ik ze vertel wat er is gebeurd”, zegt M. (34), die door haar partner werd verkracht en onlangs deelnam aan de groep voor zedenslachtoffers. „Vervolgens beginnen ze er nooit meer over. Of ze schrikken zo erg van wat er is gebeurd dat ik ze moet troosten. Dan moet ik zeggen: het gaat al wel weer beter, maak je geen zorgen.”

M. was met haar vriend op vakantie, toen hij haar verkrachtte. „Ik was daarna zo boos dat ik niet meer normaal kon functioneren. Ik was uitgeput en heb een maand thuisgezeten. De carrièrekansen die kwamen kon ik niet vastgrijpen omdat ik bezig was met het verwerken.”

In iedere lotgenotengroep van Slachtofferhulp zitten twee getrainde gespreksleiders. Zij selecteren voorafgaand aan de zes bijeenkomsten de deelnemers, want niet iedereen is eraan toe om te praten over wat er is gebeurd. Een buitenstaander schiet snel in de zendmodus, zegt hulpverlener en gespreksleider Marinde van Haren. „‘Ik zou zus doen of zo, of ga anders eens dit of dat’ – dat helpt slachtoffers vaak niet.”

Van de Ven constateert in haar onderzoek dat de schaamte die slachtoffers soms voelen over wat er is gebeurd minder wordt zodra ze hoorden dat anderen hetzelfde ervaren. M. had donkere gedachten over wat ze de dader aan zou willen doen. „Tijdens de bijeenkomsten zag ik dat anderen dit soort gedachten ook hebben”, zegt zij. „Het is een plek waar je de donkerste dingen die je hebt ervaren kwijt kan. Sommige gedachten of ervaringen zijn zo duister dat je het liever niet met anderen deelt. Door te delen hebben we elkaar kracht gegeven, ook doordat we nu weten dat we geen solitaire eilandjes zijn in de patriarchale samenleving.”

In dezelfde groep voor zedenslachtoffers ontdekten slachtoffers dat ze allemaal een tijdlang de supermarkt hadden gemeden waar de dader zijn boodschappen deed.

Hernieuwde identiteit
„Door een gesprek te voeren met mensen die soortgelijke ervaringen hebben, kunnen ze zowel zelfbewustzijn krijgen als anderen helpen”, zeg Van de Ven. „Uit die constructie ontstaat een hernieuwde identiteit, waardoor mensen verder kunnen met hun leven.”

Kan lotgenotencontact het herstel ook in de weg zitten, bijvoorbeeld omdat mensen op die manier te veel met hun negatieve ervaring bezig zijn? „Dat heb ik niet gezien”, zegt Van de Ven. „Maar er moet nog veel meer worden onderzocht, ook digitale lotgenotenbewegingen. Ik hoop dat mijn onderzoek een begin is.”

Wat Van de Ven niet had verwacht, was de humor die ze zag bij de lotgenoten. „Ze maakten veel lompe grappen”, zegt ze. In de datingfraudegroep ging het erover dat hun geld naar een arm dorp in Nigeria was gegaan. „‘We hebben aan welzijnswerk gedaan’, zeiden ze, ‘kunnen we dat niet aftrekken van de belasting?’”

De meeste deelnemers hoorden van het bestaan van de lotgenotengroepen nadat zij zelf hadden gezocht naar deze vorm van steun. Van de Ven maakt zich zorgen over mensen die niet bij machte zijn om zelf hulp te zoeken. „De mensen die sociale steun nodig hebben, krijgen die het minst. Daar is veel winst te behalen. We moeten ervoor zorgen dat mensen worden voorzien van informatie over waar ze terecht kunnen. Maar we moeten ook meer naasten bereiken: hoe communiceer je met een slachtoffer? Wat is de impact van slachtofferervaring? We moeten de samenleving opleiden.”

De volledige namen van Esther en M. zijn bekend bij de redactie.

Bron: NRC

[Auteur]

Reacties