‘De aanval op kinderboekenschrijver Pim Lammers schaadt juist de slachtoffers van misbruik’

[LukaModerator]

Schrijver Pim Lammers werd beschuldigd van het verheerlijken van pedofilie. Onterecht, en vooral schadelijk voor de slachtoffers, zegt forensisch psycholoog Wineke Smid. ‘Kinderen die het is overkomen, bevestig je in de gedachte dat ze zelf schuldig zijn.’

Wineke Smid is forensisch psycholoog en hoofd onderzoek bij de Van der Hoeven Kliniek. Beeld Ivo van der Bent

Toen vorige week een klein leger van reactionaire bloggers, activistische christenen, radicaal-rechtse politici en argwanende influencers de aanval inzette op kinderboekenschrijver Pim Lammers, overtuigd van het idee dat Lammers pedofilie propageerde en daarom moest terugtreden als auteur van het Kinderboekenweekgedicht, dacht Wineke Smid: ‘Deze mensen richten juist schade aan bij de kinderen die ze willen beschermen.’

Smid kan het weten. Als forensisch psycholoog en hoofd onderzoek bij de Van der Hoeven Kliniek in Utrecht specialiseert ze zich al jaren in de gevoelswereld van zedenplegers en hun slachtoffers. Vanuit die expertise volgde ze ook de ophef over Lammers en las ze het gewraakte verhaal Trainer, dat de schrijver in 2016 publiceerde voor volwassenen. In dat verhaal wordt nauwgezet beschreven hoe een 12-jarig jongetje geniet van de intieme aanrakingen van zijn voetbaltrainer, die hem feitelijk seksueel misbruikt.

Nadat passages uit Trainer onlangs van vernietigend commentaar waren voorzien door het weblog Reactionair.nl, kwam er zo’n stroom aan vijandige reacties op gang dat Lammers besloot zijn taak bij de Kinderboekenweek neer te leggen. ‘De critici hadden vast goede bedoelingen’, zegt Smid. ‘Maar ze hadden zich beter moeten verdiepen in seksueel misbruik voordat ze zo tekeergingen.’

Wat viel u op aan de reacties?
‘Veel mensen interpreteerden Trainer als pedo-erotica, als louter een fantasie voor pedofielen. Dat zit hem waarschijnlijk in twee dingen: er wordt in het verhaal verteld dat het jongetje verlangt naar het intieme contact met zijn trainer, en het misbruik voltrekt zich op een heel subtiele manier. Dat botst met het beeld dat we graag hebben van kindermisbruik: enerzijds heb je de daders, dat zijn de monsters die met grof geweld seks afdwingen, en anderzijds heb je de slachtoffers, die alleen maar vreselijk lijden onder wat hun wordt aangedaan en die gered willen worden. Zo zien we het op televisie in Law and Order, Special Victims Unit. Maar in de praktijk gaat het meestal heel anders.’

Hoe dan?
‘Kindermisbruik is bijna altijd complex. Slachtoffers worden doorgaans niet met geweld gedwongen, maar heel langzaam gemanipuleerd. En vaak vinden slachtoffers het aanvankelijk wel spannend en bijzonder, al die exclusieve aandacht. Sommigen hebben het er ook moeilijk mee als ze ineens ontdekken dat ze voor een ander kind zijn ingeruild. Dan blijkt dat het niet om hen als persoon ging, maar om hun jeugdige kenmerken, en dat ze dus vervangbaar zijn. Er zijn kinderen die dan gaan terugverlangen naar de bijzondere positie die ze daarvoor hadden.’

Waarom is het volgens u schadelijk om Trainer zo fel te veroordelen?
‘Door te doen alsof het verhaal puur een pedofielenfantasie is, zeg je in wezen: zo gaat kindermisbruik niet. Daarmee ontken je wat veel kinderen overkomt en bevestig je hen in de gedachte dat ze zelf schuldig zijn aan wat ze hebben meegemaakt. Want dat is precies wat slachtoffers later voelen: dat ze het misbruik aan zichzelf te wijten hebben, omdat ze ook van het contact met de pleger hebben genoten, omdat ze daarbij soms fysiek opgewonden raakten, en omdat ze amper hebben tegengestribbeld. Die dubbele gevoelens zorgen ervoor dat slachtoffers vaak hun mond niet open durven te doen tegen hun omgeving, waardoor ze hun trauma’s niet goed kunnen verwerken. Dat kan er zelfs toe leiden dat hun zelfbeeld zo ernstig beschadigd raakt dat ze extra gevoelig worden voor aandacht en opnieuw seksueel worden misbruikt.’

Volgens model Kim Feenstra, een van de critici van Lammers, triggert Trainer traumatische herinneringen bij misbruikslachtoffers.
‘Dat kan, maar het ligt eraan hoe dat misbruik heeft plaatsgevonden. Daar zijn nu eenmaal veel vormen van. Voor slachtoffers met een soortgelijke ervaring als het jongetje in Trainer kan het verhaal juist troostrijk zijn, omdat het hun een gevoel van erkenning geeft. Daarom vind ik het belangrijk dat verhalen over dit soort misbruik worden geschreven. Ook voor de bewustwording van daders, omdat zij vaak niet onder ogen willen zien dat ze zich schuldig hebben gemaakt aan misbruik, als een kind niet heeft gegild of geen verzet heeft geboden.’

De meeste critici vinden dat Lammers pedofilie verheerlijkte.
‘Ik denk van niet. Trainer is schokkend en oncomfortabel om te lezen, omdat je voelt: dit klopt niet. Het roept van alles op en dat is ook de bedoeling van een goed verhaal. Maar dat is zeker niet hetzelfde als verheerlijken of normaliseren. Ik vind wel dat andere schrijvers dit gevoelige onderwerp beter hebben aangepakt door er meer context aan te geven, zoals Ted van Lieshout in Mijn meneer.’

Sommigen zijn bang dat Trainer aanzet tot kindermisbruik.
‘Dat is begrijpelijk, maar zeer onwaarschijnlijk. Er wordt eigenlijk nooit een verband gevonden tussen het gebruik van erotisch of pornografisch materiaal en daarop volgend delictgedrag. De meeste plegers van kindermisbruik hebben helemaal geen specifieke interesse in kinderen, maar worden vooral gekenmerkt door antisociaal en impulsief gedrag, waardoor ze makkelijk de regels overtreden. Dat zullen ze toch wel doen, of ze er nu over lezen of niet. Mensen die wel een duidelijke voorkeur hebben voor kinderen, maar tegelijkertijd over een goed sociaal vermogen beschikken, zullen geen delict plegen. Zij behelpen zich met hun fantasie. Zullen zij opgewonden raken van dit verhaal? Misschien. Maar zullen ze daardoor ook in de fout gaan? Daar zijn geen aanwijzingen voor.’

Welke conclusie verbindt u aan de ophef over Trainer?
‘Dat de samenleving nog niet in staat is om op een genuanceerde manier het gesprek aan te gaan over kindermisbruik. Nu wordt iedereen die nuances aanvoert meteen in de hoek gezet van pedoverdedigers. Maar pas als we oog krijgen voor alle facetten van dit probleem, zullen slachtoffers de vrijheid voelen om hun verhaal te vertellen.’

Bron: de Volkskrant >>

[Auteur]

Reacties