Baan kwijt? Vader overleden? Depressief? Man, praat erover!

[LukaModerator]

Dat je zorgen verdwijnen als je ze diep wegstopt, is een gevaarlijke gedachte. Pas een man die niet bang is voor intimiteit is echt vrij, ontdekte Nathan Vos.

Er is een gerede kans dat u ooit door de Gotthardtunnel moest, zoals ik en mijn gezin afgelopen zomer, of anders de Mont Blanctunnel. De eerste is 16.942 meter lang, de tweede 11.161 meter. Eindeloze smalle, donkere buizen, waarin je er maar op moet vertrouwen dat iedereen zo voorzichtig mogelijk rijdt.

Evengoed gebeurden er in beide tunnels, in 1999 en 2001, ongelukken waarbij tientallen slachtoffers vielen. Voor een groot deel waren dat automobilisten die hadden kunnen vluchten, maar stikten in de giftige rook die bij het ongeluk was vrijgekomen. In de krant stond hoe ze hun eigen dood hadden kunnen zien aankomen. Mensen zagen tientallen meters voor hen de brand en de rookontwikkeling, maar in plaats van hun wagen te verlaten en zo snel mogelijk een uitgang te nemen, bleven ze in de auto zitten wachten op de hulpdiensten.

Deze verhalen laten zien dat we met open ogen het onheil over ons heen kunnen laten komen. Daartoe bleek ook ik in staat. Want ik vermoedde al dat mijn broertje David onder grote druk stond, later wisten we dat hij zwaar depressief was, nog later had ik met hem over zijn suïcidepoging kunnen, nee móéten praten. En toen het allemaal te laat was, toen… ja, toen zaten we daar. In zijn huis. Verslagen, verbijsterd, zo in- en inverdrietig. Nog steeds, soms.

Waarom zagen we de neergang van een lieve, verstandige en gezonde, nog jonge man niet aankomen? Vader van drie zonen, trouwe echtgenoot, loyale broer, werknemer en vriend. De broer die zo steady was. Immer opgewekt. Het stil kloppende hart van onze familie. Maar die, blijkbaar, een eenzame strijd voerde met zijn demonen. En verloor.

In Nederland alleen al benemen jaarlijks twee keer zoveel mannen als vrouwen hun leven, gemiddeld zo’n 1.250 tegen 625. In andere landen is de ratio nog schever. Verbazingwekkend genoeg haalt deze verhouding zelden het nieuws. Net zoals het zelden nieuwswaardig is dat mannen járen eerder sterven dan vrouwen, aan deels vermijdbare kwalen, dat mannen de gevangenissen en daklozencentra domineren, evenals statistieken voor drank- en drugsgebruik, voor moord en verkeersongelukken. Moet ik daarom kwaad worden op de feministen die roepen dat mannen het maar makkelijk hebben? Of op de vaders, die kantoor en fabriek verkozen boven de opvoeding? Welnee. Ik heb wel wat beters te doen. Zoals in de psyche van de man duiken, waaronder die van mezelf.

Wij mannen hebben een beperkte aantal rollen om te spelen: betrouwbare vader, stoere vriend, zorgzame zoon, harde zakenman, coole gast. In al die rollen houden wij ons groot. Dat is een risico, weet ik nu, want de rollen van, ik noem maar een combinatie, familieman, loyale werknemer en probleemoplosser tellen niet vanzelf op tot een evenwichtig gemoed. Daar kwam ik vijf jaar geleden hardhandig achter. Want wat was er in godsnaam in Davids hoofd gebeurd, waarom zagen we niet hoe erg het was? En liepen er niet meer Davids rond? Mannen die de brand in de tunnel zien, maar niet doorhebben dat het gevaar ’m in de rook zit?

Ik was, en ben, niet veel anders dan hij; mijn broers en vrienden ook niet. Zou de moderne man iets onder de leden hebben? Hebben mannen een ‘zwaarder’ leven dan vrouwen? Dan zouden vrouwen niet twee keer zo vaak depressief zijn, zoals uit andere statistieken blijkt. Is de maatschappelijke druk op mannen objectief anders dan op vrouwen? Zou kunnen, maar is moeilijk te bewijzen.

Gaan mannen anders om met druk? Dat lijkt me in ieder geval waarschijnlijk. Ik las dat wetenschappers negen van de tien zelfmoordoverlevers classificeren als ‘sociaal voorgeschreven perfectionisten’, oftewel: mensen die hun zelfbeeld laten afhangen van wat zij dachten dat ánderen over hen denken. Dat zelfbeeld vullen ze per definitie te negatief in. Te dom, te arm of te lelijk en vooral: ik ben te onbelangrijk – voor wie door zulke gedachten wordt beheerst, loopt de druk behoorlijk op.

Tel daarbij op dat wij mannen onze angsten en ons verdriet het liefst binnenhouden. Ons werd aangeleerd om sterk te zijn, niet te huilen, de roedel te beschermen. Stress? Pijn? Druk? Baan kwijt? Je vader overleden? ‘Ja, klote. Biertje?’ ‘Ik red me wel’. Of een mager ‘grmpf’. Wij kunnen het wel alleen. Wij hebben niemand nodig.

Stereotypering, ik beken het volmondig. Maar zelfs ik, erkend zeveraar, die al volschiet bij de uitvaart uit Four Weddings and a Funeral en de eerste de beste traan van de ander, zelfs ik vind vanbinnen dat ik altijd m’n mannetje moet staan, dat ik niet kan laten zien hoe verdrietig ik soms ben. En ondertussen maalt het maar door.

Nee, dan vrouwen. Ik ben al bijna achttien jaar samen met dezelfde vrouw, werkte jarenlang vrijwel uitsluitend met vrouwen en ik heb oprecht bewondering voor hoe zij hun ding op tafel kunnen gooien. Ooit een (hetero)man op z’n werk zien komen die op z’n stoel neerplofte en zei: ‘Ik zit gewoon niet zo lekker in m’n vel’? En dat de anderen (ook mannen) acuut de stoelen omdraaiden om het leed te bespreken? David en ik deelden van alles, van kiprecepten tot voetbalschoenen, maar niet hoe het echt met ons ging.

Je hoort mij niet zeggen dat mannen zich niet emotioneel verbinden met elkaar. Kijk maar eens naar de energie van het veteranenteam op de zondagmiddag, zie ze rocken in de coverband. Echte mannenvriendschappen, zeker als ze van het levenslange, onvoorwaardelijke soort zijn, zijn zó mooi. Maar vrouwen, ik zeg het maar gewoon, hebben ietsje beter door wat ons allen te doen staat. Hoe samenleven werkt. Verbinding, daar gaat het om. Hoe verhoud jij je tot mij en ik tot jou? Vinden we elkaar aardig genoeg of vertrouwen we elkaar tenminste?

Maar hoe verbindt een mens zich? De les: stel jezelf niet boven de ander. Durf je zwakte te laten zien. Je kwetsbaarheid. ‘Ik weet het ook niet. Help me.’ Dit had ik in 2015 graag eerder beseft – of ik had ernaar moeten vragen.

Wij mannen moeten ons oerverlangen naar vrijheid – ik kan het alleen! – omvormen naar een verlangen naar autonomie. Want autonomie is niet meer dan de ontwikkeling van je eigen identiteit in relatie tot de ander. Dat betekent dus niet dat we de hele tijd onze dagelijkse ellende op tafel moeten gooien, of dat we nooit meer in onze mancave sigaren mogen paffen. Wel kan het een idee zijn om, wanneer het nodig is, elkaar recht in de ogen te kijken, elkaar de goede vragen durven te stellen en echt naar het antwoord te luisteren. Dát is verbinden: jezelf overgeven, terwijl je meer dan ooit jezelf bent. Met een eng woord: ‘intimiteit’.

Want vrijheid zonder verbinding, zonder context met anderen, is niets anders dan eenzaamheid. En eenzaamheid is de belangrijkste sloper van mensen, en vooral van mannen. Ik kan me er geen voorstelling van maken hoe eenzaam David zich moet hebben gevoeld. Dus we zullen wel moeten: onszelf minder boven of buiten de ander stellen en meer naast en met de ander. Niet altijd willen winnen. Onze rollen afwegen tegen wie we nu eigenlijk echt zijn. Maar hoe? Wanneer? Met wie?

Laten we beginnen bij onze partners. Waarom vertrouwen we hun onze ziel en zaligheid niet toe? Onderzoek dat goed. En dan onze vrienden. Het zou toch een grote eer moeten zijn als je maat zijn sores met je deelt, en andersom. En dan mijn stokpaardje: mannen die zich weer met hun vaders verbinden, zodat ze niet de naar liefde en respect hunkerende zoon blijven. Ga vissen met die ouwe. Laat hem maar vertellen wie hij was en waarom hij deed wat hij deed. En wat hij van z’n zoon vond, destijds. Dan kom je vanzelf bij elkaar uit.

Bij het eren van de rollen van de vader en van de zoon kunnen die twee elkaar eindelijk als gelijken zien. Wie wil dat nou niet?

Wil je de ‘gewone’ man (niet verlicht, niet van de zelfhulp) helpen, moet je náást hem gaan staan in zijn mannelijkheid. Zijn wens tot autonomie, tot vrijheid, tot het zelf willen oplossen respecteren. Anders klapt-ie dicht, laat-ie zich niet zien. Mannen mogen het dan niet graag over gevoelens hebben, gemiddeld zijn ze dol op praten. Jou even vertellen hoe het zit. Zie de boardroom, de stamtafel, op de camping naast je nog onopgezette tent. Mannen smeken erom te voelen. Waarom zouden we anders de lift in springen als er een mooie dame in staat of de Mud Masters Obstacle Run doen?

We moeten elkaar daarom de juiste vragen gaan stellen. Vraag een man niet hoe het met hem gaat, maar welke rollen hij in het leven speelt, en hoe dát gaat. En vraag hem: wat is een (goede) vader? Dat is een mannenvraag waar álles in zit. Niet alleen wat je vader voor jou betekende, hoe je bent opgevoed, maar ook hoe je wilt zorgen, hoe je betekenis wilt geven. En wat je werkelijke verlangens zijn.

Na Davids dood heb ik het bekende lange pad afgelegd van ongeloof, woede, verdriet, afscheid en acceptatie. Maar al die gevoelens gaven me ook energie, al is het maar door de loutering van het vele huilen. Daar moest ik wat mee, die energie moest ik een andere kant op zien te richten. Inmiddels ligt er een boek (Man o man), heb ik met Frans Bromet een documentaire gemaakt (Man in de knoop), heb ik een TEDtalk gehouden en ben ik een coachingsopleiding begonnen. Die rotenergie in topenergie omzetten: een aanrader.

Tegelijkertijd leer ik ook dat ik dit juist niet hoef te doen, dat ik ook slachtoffer mag zijn, en niet in de daderstand hoef. Dader als in: oplosser. Het niet hoeven weten, het niet willen oplossen. Mijn onmacht, mijn woede en mijn pijn eren, want die horen ook bij mij. Net als het gemis van David, want dat is precies wat me met hem verbindt. Ik heb het allemaal nodig op dit nieuwe pad, waarin ik me beweeg tussen autonomie en verbinding – en in mijn specifieke geval tussen dader en slachtoffer.

Op de terugreis uit Italië besloten we de Gotthard toch maar oostwaarts te laten liggen en pakten we de Grote Sint-Bernardtunnel. Een stuk duurder, en flink om, maar haast is wel het laatste dat we hebben. Wat we vooral wél hebben is elkaar, en het besef dat we elkaar goed moeten vasthouden, ook ik mag me laten vasthouden.

Bron: de Volkskrant >>

[Auteur]

Reacties